دانلود تحقیق بررسی هنر معماری ایران در دوره ساسانیان

دانلود تحقیق بررسی هنر معماری ایران در دوره ساسانیان

 

دانلود تحقیق بررسی هنر معماری ایران در دوره ساسانیان

دانلود تحقیق بررسی هنر معماری ایران در دوره ساسانیان

دسته بندی معماری
فرمت فایل doc
حجم فایل 25 کیلو بایت
تعداد صفحات 25
برای دانلود فایل روی دکمه زیر کلیک کنید
دریافت فایل

پیشگفتار

آثار معماری كه تا كنون توسط باستانشناسان ایرانی و خارجی در نقاط مختلف شناسایی شده موید عظمت و شكوه معماری ایران در ادوار مختلف است. در فرهنگ معماری یك جامعه دو مسئله عمده همواره مورد نظر بوده: یكی بافت شهری و دیگری ساختمانهای عمومی و شخصی، كه هر دو شدیداً دارای جنبه‌های قومی- اجتماعی هستند. از آنجا كه هنر معماری همواره مهمترین و ارزنده‌ترین مظهر قدرت حكومتها بوده، می‌توان گفت یادگاری معماری این سرزمین اسنادی گرانبها و پر ارزش است كه نشان دهنده قرنها تكامل و ذوق و اندیشه هنری مردم این سرزمین از دورترین ازمنه تاریخ می‌باشد. معماری ایران در سیر تكامل خود از تجارب گذشتگان بهره‌مند شده و از تداومی بی‌نظیر برخوردار است. به دنبال این تكامل و پیوستگی كه از ویژگیهای معماری سنتی ما ایرانیان است، معماران چیره‌دست ایرانی بخوبی توانسته‌اند آثار بسیار ارزشمندی كه وابستگی كامل به زندگی دارد به وجود بیاورند.

بدون شك یكی از راههای شناسایی اینر هنر ارزنده ایران، مطالعه و تحقیق درگذشته این هنر است. بی‌تردید تاریخ معماری ایران بدون در نظر گرفتن پیشینه معماری ایران قبل از اسلام و اوایل اسلام، تنها نشان دهنده از هم گسیختگی و بی‌توجهی به هنر معماری این سرزمین است. به همین دلیل، با نگرشی كوتاه و اجمالی به معماری قبل از دوره سلجوقیان به موضوع اصلی می‌پردازیم. در این نگرش كوتاه، قصد وارد شدن در تحقیقات عمیق را نداریم. زیرا در سرزمین ما آثار معماری فراوانی از دوران باستان و اوایل اسلام به جای مانده كه پرداختن به هر یك از این آثار- كه مایه افتخار هنر معماری ما ایرانیان است- نیاز به مطالعه و تحقیق فراوان دارد.

در این بررسی، ویژگیهای معماری، عناصر معماری و تكنیكی، تاثیر معماری قبل از اسلام، بویژه دوره ساسانی، نقشه و سبك و شیوه ساختمانی آثار، نقش تزیینات و عناصر تزیینی (كاشیكاری، آجركاری، خطوط، كتیبه‌ها، گچبری، و فرسكوسازی)، مواد ساختمانی، و دیگر جزئیات هنر معماری به تفصیل مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

بررسی هنر معماری این دوره، از معماری مساجد آغاز می‌شود، زیرا مسجد كه اولین پایگاه و مركز تجمع مسلمانان بوده، در نظر مسلمان خانه خدا و محل عبادت است و، به همین دلیل، در تمامی ادوار مختلف اسلامی و در تمام سرزمینهای اسلامی بنای آن اهمیت فراوان دارد. و سپس معماری مناره‌ها، مدارس، كاروانسراها، برجهای مقبره‌ای یا آرامگاه‌ها، و مختصری از شهرسازی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در بررسی هر یك از انواع این معماری ضمن ذكر علل به وجود آمدن و كاربرد آنها، با ارائه شواهدی از آثار به جای مانده از این دوره، سعی شده تا شناخت كاملی از هنر معماری دوره سلجوقی به هنر دوستان و علاقه‌مندان به هنر معماری عرضه شود. آثار معماری مورد مطالعه اكثراً در داخل ایران قرار دارند؛ با توجه به محدوده ایران در زمان سلجوقیان- كه شامل ناحیه وسیعتری بود- چند نمونه از شاهكارهای هنر معماری این دوره اكنون در خارج از مرزهای سیاسی ایران واقع شده‌اند. امید است این كتاب بتواند دوره‌ای از تاریخ هنر معماری اسلامی میهن عزیزمان را به دوستاران هنر معماری ایران بشناساند.

بناهای دوره سلجوقی

بناهای تاریخی زمان سلجوقیان كه تاكنون به جای مانده اغلب جنبه مذهبی دارند و از آثار موجود این دوره چنین استنباط می‌شود كه سلجوقیان ساختن مساجد، مدارس و مقبره‌ها را بر دیگر بناها ترجیح داده‌اند. زیرا از بنای خاكها، خانه‌ها، و دیگر آثار معماری این دوره اطلاع زیادی در دست نیست. تنها در سالهای اخیر در اثر كاوشهای علمی كه در بعضی از نواحی ایران به عمل آمده چند نمونه از این نوع معماری سلجوقی كشف شده است كه از بقایای مختصر آن می‌توان تصویری از این نوع معماری در ذهن ایجاد كرد. با نگرشی كوتاه به آثار معماری این دوره ایران، می‌توان به این نتیجه رسید كه كوشش سلجوقیان بیشتر در به وجود آوردن بنای ساختمانهای از نوع مسجد متمركز گردیده است و برای رسیدن به این هدف با استفاده از عناصر معماری ساسانی (گنبد، ایوان، حیاط) و اسلوب ساختمانهای طاقدار و دیگر روشهای مختلف توانسته‌اند خاصیت و كیفیت دقیقی به معماری این دوره ایران ببخشند و در نتیجه معماری شكل مشخص ایرانی به خود گرفته، طرح حیاط چهار ایوانی با رواقهای اطراف آن اساس معماری سلجوقیان را در بناهای مذهبی و غیرمذهبی تشكیل داده است.

الف) بناهای مذهبی

1- مساجد

در نیمه دوم قرن پنجم هجری، هنر معماری ایران به درجه كمال و شكوفایی خود رسید و صفات خاص این دوره با قدرت سیاسی و شور مذهبی آن در معماری و بنای مساجد كه در‌انگیزترین آثار معماری اسلامی به شمار می‌رود تجلی یافت، و معماران زمان سلجوقی با استفاده از فرمهای زمان ساسانی و مهارت در به كار بردن آنها به عوامل و عناصری كه بتوان با آن مساجد بزرگ را بنا كرد دست یافتند، و سبك معماری چهار ایوانی در بناهای مذهبی، بخصوص در مساجد این زمان متداول شد و بیشتر ابنیه ایران بر محور معماری چهارایوانی ساخته شدند. این سبك معماری نه تنها در ایران بلكه در بیشتر سرزمینهای اسلامی تحت سلطه سلجوقیان رواج یافت و، در نتیجه، مساجد بزرگی با این طرز معماری در كشورهای اسلامی ساخته شد. با یك نظر اجمالی به مساجد مهم ایران كه بعد از دوره سلجوقیان احداث شده است، بخوبی می‌توان دید كه طرح مزبور تا چه اندازه سرمشق و نمونه عمومی مساجد در ادوار بعدی گردیده است، به طوری كه هم اكنون نیز پیروی از شیوه مزبور ادامه دارد. با در نظر گرفتن اینكه ادامه این شیوه معماری، بعد از دوره سلجوقیان بیانگر همان ویژگی معماری ایران است كه از تداوم بی‌نظیری برخوردار می‌باشد. می‌توان گفت معماری ایران در سیر تحولی خود در هر دوره، از تجارب گذشتگان سود جسته و با تكامل آن توانسته است آثار با ارزشی خلق كند كه امروزه مایه مباهات ما ایرانیان است. نقشه و طرح كلی مساجد، در شكل كامل خود، در این دوره دارای خصوصیات ذیل است:

«در ابتدای محور طولی بنا، سر در ایوان قرار دارد كه در جلو آن صحن باز واقع است. طاقنماهای دور صحن به چهار ایوان ختم می‌شوند كه دو ایوان در محور طولی و دو ایوان در محور عرضی قرار دارند و شبستانها در پشت طاقنماها واقعند؛ ایوان اصلی در محور طولی مسجد و روبروی ایوان ورودی، كه سوی دیگر صحن است قرار دارد، و به شبستان مربع شكلی باز می‌شود كه گنبد دارد و در دیوار جنوبی آن، در انتهای محور طولی مسجد، محراب واقع است.» مهمترین مساجد دوره سلجوقی كه همه این عوامل را دارند عبارتند از: مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع زواره، مسجد جامع اردستان، مسجد جامع برسیان، مسجد جامع گلپایگان، و مسجد جامع قزوین.

مسجد جامع اصفهان

مسجد جامع اصفهان، نمونه كامل‌ترین مسجد چهار ایوانی دوره سلجوقی و یكی از زیباترین بناهایی است كه مجموعه كاملی از تزیینات دوران اسلامی ایران را داراست. «این مسجد در عهد سلجوقی و به دستور ملكشاه سلجوقی در محل مسجد قدیمی ساخته شد كه در دوره‌های بعد بارها تغییراتی در ان داده‌اند و مسجد توسعه یافته، ملحقاتی چند نیز به آن افزوده شده است. از مسجد قدیمی اثری به جا نمانده است اما به گفته مورخین و سیاحانی چون ابن حوقل، مقدسی، مافروخی، و ناصر خسرو كه آن را دیده و در كتابهایشان ذكر كرده‌اند مسجد دارای فرمی ساده و شامل صحن بزرگ و رواقهای متعدد بوده است». با بررسیها و خاكبرداریهایی كه در سالهای اخیر در بعضی از قسمتهای این مسجد جامع كنونی كه در حقیقت مجموعه‌ای از شیوه‌های معماری و آثار هنری دوره‌های بعد از اسلام تاریخ ایران است شامل قسمتهایی می‌باشد كه بررسی و مطالعه آن گویای تحولات معماری دوره‌های اسلامی ایران در مدت هزار سال اخیر است. لذا سعی می‌شود اجمالاً به بررسی بعضی از قسمتهای این مجموعه نفیس پرداخته شود.

كلیاتی درباره معماری دوره سلجوقیان

در این فصل، كوشش شده تا ویژگیهای عمده معماری و عناصر تشكیل دهنده آن در دوره سلجوقی مورد بحث و تجزیه و تحلیل نهایی قرار گیرد. بدین منظور با همكاری آقای پرفسور یلمازانگه، استاد دانشگاه هنر و معماری قونیه تركیه، این بررسی را در تقسیمات زیر انجام می‌دهیم.

1- معماری ویژگیهای بناهای چهار ایوانی.

2- تزیینات، شامل: كاربرد آجر، كاشیكاری، گچبری، و مقرنس‌كاری.

3- خصوصیات معماری مقبره‌ها و آرامگاهها.

در آخر این بحث، عوامل و عناصر به وجود آورنده بنای مقبره‌ها و تزیینات آنها جداگانه مورد بحث و گفتگو قرار می‌گیرد. علت جدایی این فصل از دیگر فصول، وجود سبكها و طرحهای مختلفی است كه در ساخت بنای این مقبره‌ها به كار برده شده است، در نتیجه هر كدام ویژگی خاصی را عرضه می‌دارند. به علاوه پراكندگی این مقبره‌ها در مناطق مختلف كشورمان و وجود چند نمونه از آنها در خارج از مرزهای كنونی ایران موجب این بررسی جداگانه شد، زیرا نوآوری در معماری هر كدام از این مقبره‌ها نشان‌دهنده تحول عظیم معماری این دوره از تاریخ هنر معماری اسلامی ایران نیز می‌باشد.

الف- معماری و ویژگیهای بناهای چهار ایوانی

تركان سلجوقی قومی بیابانگرد بودند كه میراث فرهنگی ناچیزی داشتند، اما زمانی كه در ایران جایگزین شدند، سركرده‌های سرسخت و خشن آن قوم به حمایت از ادب و هنر ایران برخاستند و هنرمندان و صاحبان حرف را در مقر حكومت خود یعنی در مرو، هرات، اصفهان، و نیشابور گردآوردند. سلجوقیان اگر چه ترك بودند اما بزودی تحت تاثیر فرهنگ و تمدن ایرانی قرار گرفتند. كارهای سیاسی، اداری، و فرهنگی بكلی در دست ایرانیان بودن و در میان ایشان وزیر بزرگ، نظام‌الملك طوسی، در تاریخ ایران نامی بسیار بزرگ و مقامی ارجمند دارد. او یكی از معروفترین وزرا و سیاستمداران شرق به شمار می‌رود و برای عدالت و حسن تدبیری كه در اداره امور مملكت به كار می‌برد و نیز علاقه زیادی كه به صنایع، مخصوصاً ساختن بناهای مهم داشت، شهرت به سزایی دارد. در این عصر اقدامات زیادی جهت توسعه و تكامل زندگی شهری و رونق تجارت و صنعت صورت گرفت و بناهای بزرگی كه تعدادی از آنها تا كنون باقی مانده است، ایجاد شد. شهرهای بزرگ با باروهای بلند آجری برپا و انتقال مركز زندگی از شهرهای كوچك قدیمی به شهرهای بزرگ باعث تاسیس شهرستانهای بزرگی شد. در اثر توسعه تجارت و صنعت، و رفت و آمد كاروانیان در داخل و خارج ایران، كاروانها دارای سازمان و تشكیلات منظمی شدند و در بین راهها برای استراحت و اترقا این كاروانها، رباط‌ها و كاروانسراها ایجاد شد. بر اثر این تحولات شهرها گسترش یافت و در نتیجه آثار هنری و تزیینات در امر شهرسازی و معماری راه پیدا كرد و موقعیت خاصی كسب كرد. بنای مساجد، مدارس، و مقبره‌ها در شهرها رواج یافت و بازارهای بزرگی به وجود آمد.

شهر مرو كه زمانی پایتخت سلطان سنجر بود، در زمان سلجوقیان موقعیت خوبی داشت. این شهر در این زمان در اوج شهرت و شكوفایی بود. در آن زمان شهر مرو دارای دو خیابان – از شمال به جنوب و از شرق به غرب- بود كه بازار شهر در تقاطع این خیابانها قرار داشت. بنا به منابع و اطلاعات قدیمی كه وضع شهر را شرح می‌دهند، سقف این بازار- واقع در مركز شهر- با قبه پوشیده شده بود. صاحبان حرف و هنر هر كدام از سازمان و تشكیلات قابل ملاحظه‌ای برخوردار بودند. دكانهای زرگرها، ریخته‌گرها، فلزكاران، و سفالگران به صورت گروهی، در محلهایی مخصوص قرار داشتند. كاخهای سلجوقی و مساجد و مدارس در قسمتهای مركزی شهر قرار گرفته بود و مقبره سلطان سنجر در كنار مسجد ساخته شده بود كه به قول یاقوت در معجم‌البلدان، گنبد آبی رنگ این مقبره از مسافت دو روز راه به خوبی دیده می‌شد. از افتخارات این شهر سلجوقی وجود كتابخانه بسیار غنی آن بوده است. در موقع استیلای مغول، جمعیت این شهر در حدود هفتصد هزار نفر و حتی به روایاتی در حدود یك میلیون و سیصد هزار نفر بوده است. از دیگر شهرهای این دوره، می‌توان شهر جرجان را ذكر كرد. خرابه‌های این شهر كه در چهار كیلومتری شرق شهر جدید گنبد قابوس در جنوب‌شرقی دریای مازندران واقع شده، در دوره اسلامی اهمیت خاصی داشته است. با كاوشهایی كه در سال 1350 توسط مركز باستانشناسی ایران در ویرانه‌های این شهر اسلامی شروع شد آثار و شواهد زیادی از شهرسازی و معماری عهد سلجوقیان كشف شده است. وجود خیابانهای آجرفرش با پیاده‌روهای دو طرف آن و همچنین كانال انشعابی در وسط خیابان و تنبوشه‌های اطراف آن كه آب مورد نیاز را به خانه‌ها می‌رسانده، همگی دلیل بر اهمیت شهرسازی در این دوره است. طرحهای به كار برده شده در تزیین این خیابانها بسیار زیبا و جالب توجه است، زیرا نظیر این طرحها را در تزیینات دیواری این دوره از معماری ایران می‌بینیم. طرح این آجرچینی‌ها به فرمهای جناغی، افقی، عمودی، و شكسته است و برای استحكام بیشتر خیابان آجرها را عمودی چیده‌اند. در دو طرف این خیابانها آثار ساختمانی متعددی مانند ستونها، دیوار خانه‌ها، دكانها، چاههای متعدد، كانال، و حوضهایی كه همگی با آجر ساخته شده، از زیر خاك بیرون كشیده شده‌اند. كاوش در این شهر هنوز تمام نشده، بنابراین نمی‌توان اطلاعات كاملی را ارائه داد. امید است این مطالب مختصر راهگشای كسانی باشد كه در زمینه شهرسازی این دوره از تاریخ كشورمان تحقیق می‌كنند. چنانكه ذكر شد، سلجوقیان حامی و مشوق هنرمندان و صنعتگران بودند. این حمایت شامل معماران نیز می‌شد. و در رشته معماری از ایجاد سبكها و بناهای موثری حمایت كردند به طوری كه این حمایت به فرمهای پیشین معماری اسلامی در ایران، خاصیت و كیفیت دقیقی بخشید. دونالد ن. ویلبر نویسنده كتاب معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان معتقد است كه «این حمایت موجب شد تا اشكال معماری قدیم به صورتی معین متبلور شود. اگر این پشتیبانی در كار نبود امكان داشت كه معماری ایرانی مدتی دراز همچنان به صورتی كم ارزش و بی‌اهمیت باقی بماند. در حالی كه هنر معماری در این دوره درخشان و شكوفا به درجه كمال رسید و بسیاری از دانشمندان و باستانشناسان اسلامی بر این عقیده‌اند كه معماری اسلامی ایران در این زمان به نهایت درجه ترقی خود رسیده است. مسئله جالب توجه در هنر معماری سلجوقی، سهم ذئوق و اندیشه معماران ایرانی در ایجاد چنین دوره درخشان و تثبیت شده‌ای در هنر است. متاسفانه برخی از نویسندگان تاریخ هنر ایران به غلط تصور كرده‌اند كه این بدایع هنری را سلجوقیان از موطن اصلی خود به ایران آوردند. این اشتباهی بزرگ است، زیرا الپتكین و سبكتكین یا ملكشاه و سلطان سنجز، همگی در ایران اقامت داشتند و موطن اصلیشان، یعنی تركستان، هنر تازه‌ای نداشت كه به ایران بیاورند. آنان وارد سرزمینی شدند كه یادگار‌های پرعظمتی چون تخت جمشید و تیسفون را به جهان معماری عرضه كرده بود».

فایل ورد 25 ص

✔️  دارای پشتیبانی 24 ساعته تلفنی و پیامکی و ایمیلی و تلگرامی 09214087336

✔️  بهترین کیفیت در بین فروشگاه های فایل

✔️  دانلود سریع و مستقیم

✔️  دارای توضیحات مختصر قبل از خرید در صفحه محصول

 

Comments

No comments yet. Why don’t you start the discussion?

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *